ناهنجاری های فک: جابجایی،انحراف، جلو و عقب بودن فک
رشد فک یک فرایند کاملا آهسته و تدریجی است. در برخی از کودکان رشد خیلی زیاد و یا خیلی کم فک بالا و پایین منجر به تغییر شکل فک و یا ناهنجاری فک می‌شود. گاهی‌اوقات نه تنها یک فک بلکه فک بالا و پایین هردو به‌طور غیرطبیعی رشد می‌کنند.
این ناهنجاری‌ها در برخی مواقع خفیف و برخی مواقع حاد هستند و گاهی توام با اختلالات شدیدتری هستند که تنها با عمل جراحی اصلاح می‌شوند. رشد غیرطبیعی فک می‌تواند ترتیب و توازن دندان‌ها را برهم زده و در گفتار و خوردن کودک مشکل ایجاد کند. مال اکلوژن (بایت نامناسب) نوعی ناهنجاری فک است که می‌تواند منجر به مشکلات طولانی‌مدت دردندان‌ها و لثه شود.
ناهنجاری فک و نامرتبی دندان
مال‌اکلوژن نوعی بایت بد است. در این شرایط هنگامی که فک بسته است، دندانهای فک بالا و پایین روی هم درست قرار نمی‌گیرند. انواع مال‌اکلوژن‌هایی که معمولا با ارتودنسی قابل درمان هستند عبارتند از:
- شلوغی دندان‌ها: فضای کافی برای رشد مرتب دندان‌ها وجود نداشته در نتیجه روی هم و نامرتب رشد می‌کنند.
- فاصله بین دندان‌ها: به فاصله بین دندان‌ها اشاره دارد.
- اورجت: زمانی رخ می‌دهد که دندانهای فوقانی فک بالا جلوتراز دندانهای فک پایین قرار دارند.
- اپن بایت: دندانهای فک بالا و پایین به‌هم نمی‌رسند.
- اوربایت: دندانهای فوقانی فک بالا به‌طور غیرطبیعی از دندانهای فوقانی فک پایین جلوتر است.
- آندربایت: در این حالت دندانهای فک پایین جلوتر از دندانهای فک بالا قرار دارند.
- کراس بایت: یک یا چند دندان فک بالا به سمت گونه یا زبان نزدیک‌تر بوده ودرکل دندانهای فک بالا عقب‌تر از دندانهای پایین قرار دارند.
- انحراف میدلاین: میدلاین یا خط میانی به خطی گفته می‌شود که از ناحیه تماس بین دو دندان جلو فک بالا عبور می‌کند. این خط باید با مرکز لب و بینی همتراز باشد وقتی خط میانی از مرکز دور است درواقع انحراف میدلاین صورت گرفته است.
- چرخش دندان: زمانی که یک یا چند دندان در دهان چرخیده درنتیجه موجب نامرتبی دندان‌ها و ایجاد ظاهر نازیبا می‌شود.
- دندانهای پس و پیش: دو دندان درجای یکدیگر رشد می‌کنند. به‌عنوان مثال دندان نیش درجای دندانهای آسیاب کوچک رشد می‌کند.
ناهنجاری‌هایی که معرفی شدند در یکی ازکلاس‌های مال اکلوژن طبقه‌بندی می‌شوند. این طبقات رابطه بین فک بالا و پایین و همچنین موقعیت و فاصله دندان‌ها را تعیین می‌کنند.
انواع اختلالات فک
کلاس 1
در این نوع مال‌اکلوژن، دندانهای آسیاب بالا و پایین و همچنین دندانهای نیش در جای مناسب خود قرار دارند ولی با این وجود مشکلات دیگری چون شلوغی دندان‌ها، فاصله بین آن‌ها و یا مشکلات دیگر دندانی مشاهده می‌شود. حالت حاد این نوع مال‌اکلوژن، ممکن است موجب اختلالات دیگری همچون اوپن‌بایت و کراس‌بایت شود.
درمان: هرکدام از ناهنجاری‌ها، درمان‌های خاص خود را دارند اما درکل درمان مال‌اکلوژن کلاس1 شامل: گسترش قوس بالا و اصلاح کراس‌بایت، ایجاد فضای زیاد برای دندانهای رویهم و اصلاح خط میانی فک یا میدلاین است. ناگفته نماند که بستن فضای باز بین دندان‌ها و مرتب کردن دندانهای چرخیده نیز جزء درمان‌های ناهنجاری کلاس 1 هستند.
کلاس 2
در این حالت، دندانهای آسیاب بالا کمی جلوتر از دندانهای آسیاب پایین قرار دارند و دندانهای نیش نیز دروضعیت نامناسبی کنار هم قرارگرفته‌اند. مال‌اکلوژن کلاس 2 خود به چند دسته تقسیم می‌شود:
- دسته اول: حالتی است که در آن فک پایین رشد کافی نداشته و دندانهای فک پایین موجب ناهنجاری اورجت می‌شوند. در این موارد قوس بالا معمولا تنگ است و بیمارانی که مبتلا به این عارضه هستند با‌سختی و فشارمی‌توانند لب‌های خود را ببندند.
- دسته دوم: شامل دیپ بایت هستند. دراین بیماران قوس بالا وسیع بوده و لب ها به راحتی و بدون فشار بسته می‌شوند.
درمان: برای اصلاح این ناهنجاری، علاوه‌بر سیم‌کشی از تجهیزات دیگر ارتودنسی نیز استفاده می‌شود. انواع مختلف تجهیزات ارتودنسی موثر در این مورد شامل:
- هدگیر: نوعی ابزار متحرک ارتودنسی است که با ایجاد فضای بیشتر برای حرکت دندان‌ها، به مرتب کردن آن‌ها کمک می‌کند.
- هربست: این وسیله ارتودنسی کاملا ثابت بوده و بیمار نمی‌تواند ازدهان خارج کند. هربست برای اصلاح اختلال اورجت استفاده می‌شود. این دستگاه فک پایین بیمار را به سمت جلو کشیده و کمک می‌کند دندانهای بالا به عقب حرکت کنند.
- توین بلاک: شامل بلوک‌های اکرلیک بالا و پایین هستند و حرکت جلو و عقب فک پایین را هدایت می‌کنند.
تکنیک‌های درمانی دیگر شامل استفاده از کش و در موارد حادتر شامل کشیدن دندان و یا جراحی دندان است.
کلاس 3
در این حالت دندانهای آسیاب فک بالا عقب‌تر از دندانهای آسیاب فک پایین هستند و دندانهای فوقانی فک پایین کمی جلوتر از دندانهای فوقانی فک بالا قرار دارند. ناهنجاری کلاس 3 علت پیدایش ناهنجاری اندربایت می‌شود.
درحقیقت، مال‌اکلوژن نوع سوم بیشتر ژنتیکی است و رشد بیش‌از حد فک پایین و رشد ناکافی فک بالا موجب این عارضه می‌شود. در برخی موارد مشاهده شده که بیمار مبتلا به اختلال آندربایت است اما ناهنجاری نوع سوم را ندارد. این مال‌اکلوژن که به مال اکلوژن کاذب معروف است توسط دندانهای پیش و یا نیش بوجود می‌آید و موجب می‌شود فک پایین به سمت جلو حرکت کند.
درمان: درمان این ناهنجاری فک در کودکی و در سن رشد بسیار موثر است. درحقیقت سن رشد کودک کمک شایانی به نتیجه درمان می‌کند. درمان در سنین کودکی معمولا بدون نیاز به جراحی صورت می‌گیرد. علاوه بر سیم‌های دندانی، براکت و سیم‌های قوس‌دار، انواع تجهیزات دندانی مختلف برای درمان بکار می‌روند. تجهیزات دندانپزشکی که در درمان نوع سوم ناهنجاری فک استفاده می‌شوند عبارتند از:
- وسیع کننده آرواره: این دستگاه داخل سقف دهان کارگذاشته می‌شود و با کمک کلید کوچک و چرخاندن آن می‌توان هر روز آن را کمی گشاد و باز کرد.
- هدگیر کششی معکوس: این ابزار در طول شب استفاده می‌شود و به رشد فک بالا کمک می‌کند.
- چین کپ (چانه بند): مانع رشد زیاد فک پایین می‌شود.
برخی از ناهنجاری و اختلالات فک با تجهیزات ارتودنسی قابل درمان نیستند و باید از طریق جراحی اصلاح شوند. این مورد در بیماران بزرگسال که سن رشد را گذرانده‌اند صدق می‌کند.
علت‌ها
بیشتر ناهنجاری‌های فک ارثی هستند و تنها برخی تحت شرایط خاص بوجود می‌آیند. مال‌اکلوژن‌های ارثی شامل: شلوغی دندان‌ها، فاصله بین دندان‌ها، دندانهای اضافی، دندانهای افتاده مادرزادی و انواع گسترده اختلالات فک، دندان و صورت هستند.
ضربه، مکیدن شست و یا انگشت دیگر، انسداد مجاری هوایی توسط لوزه‌ها و آدنوئیدها، بیماری های دندانی و افتادن زودهنگام دندانهای کودکی و یا بزرگسالی شرایطی هستند که می‌توانند موجب ناهنجاری و اختلالات فک شوند. بیشتر این مشکلات نه‌تنها رشد و ترتیب دندان‌ها بلکه حتی رشد صورت و ظاهر را هم تحت تاثیر قرار می‌دهند.
مشکلات اختلال فک
برخی از اختلالات فک زیبایی ظاهر بیمار را برهم می زند. برخی به‌قدری شدید و حاد هستند که موجب ناهنجاری‌هایی چون، عقب‌رفتگی شانه، کشیدگی فک پایین، عدم توانایی بستن دهان و دندانهای پروترود در صورت بیمار می‌شوند.
این مشکلات و اختلالات می‌توانند بر کیفیت زندگی ، اعتماد به‌نفس، سلامت روحی و روانی و موفقیت اجتماعی و حرفه‌ای هر فردی تاثیرگذار باشند.
